Valletta – stolica nowoczesnego państwa
La Valletta jest obecnie miastem, które zachwyca dużą liczbą zabytków położonych na niewielkim obszarze. Jest też siedzibą wielu międzynarodowych firm i instytucji. Aby zrozumieć różnorodność architektury i kultury, konieczne jest odwołanie się do historii najbardziej słonecznej stolicy Europy.
Historia La Valletty
Dzieje stolicy Malty w wyjątkowy sposób splatają się z dziejami tego wyspiarskiego państwa. Aby to zrozumieć, należy odpowiedzieć na pozornie banalne pytanie – gdzie kończy się Valletta? W zasadzie jedynymi granicami miasta są brzegi wyspy Malta. Z tego względu historia stolicy kraju jest jednocześnie historią państwa.
Malta jest zamieszkana już od około 7 tysięcy lat. Pierwsi osadnicy wznosili tu świątynie i grobowce, których ruiny do dziś znajdują się zarówno na głównej wyspie, jak i na okolicznych. W kolejnych wiekach Malta wchodziła w skład Kartaginy, Rzymu i kalifatu arabskiego. W pełnym średniowieczu weszła w skład normańskiego Królestwa Sycylii.
Kolejne wojny i zmiany panujących dynastii sprawiły, że Malta, tak jak całe Królestwo Sycylii stały się częścią Hiszpanii. Jej król, Karol V Habsburg, w 1530 roku przekazał wyspę rycerzom z zakonu joannitów, którzy zostali wygnani przez Turków ze swojej dotychczasowej siedziby na greckiej wyspie Rodos. To właśnie joannici są odpowiedzialni za budowę Valletty.
Inicjatorem stworzenia nowego miasta był wielki mistrz zakonu joannitów, francuski szlachcic, Jean Parisot de la Vallette. Celem było wybudowanie miasta – twierdzy, odpornego na ataki z morza i ostrzał artyleryjski z lądu. Bohaterska obrona wyspy podczas kolejnego ataku tureckiego w 1565 roku i rozpoczęcie budowy nowego miasta sprawiły, że nazwano je na cześć właśnie wielkiego mistrza.
La Valletta zaczęła być budowana w 1566 roku. W ciągu dziesięcioleci obszar półwyspu Sciberras, na którym leży stolica Malty, zapełniał się kolejnymi domami, kościołami i budynkami użyteczności publicznej (szpitalami, budynkami urzędowymi i instytucjami kulturalnymi). Wiele znanych zabytków wzniesiono także w kolejnych stuleciach.
Inwazja floty napoleońskiej w 1798 roku przyczyniła się do zakończenia rządów joannitów. Rządy Francuzów były jednak bardzo krótkie, trwały bowiem tylko 2 lata. Wojska francuskie zostały wyparte przez miejscowych powstańców. Pomogli w tym Brytyjczycy, pod których zwierzchnością Malta pozostała aż do 1974 roku. Wówczas to, 13 grudnia, doszło do ogłoszenia niepodległości. Stolicą państwa została właśnie La Valletta.
Atrakcje i zabytki Valletty
Większość atrakcji turystycznych w mieście to pozostałości gmachów wzniesionych przez joannitów. Oprócz nich zwiedzać można także budynki stworzone przez Brytyjczyków. Warto udać się także do muzeum, by poznać najdawniejsze dzieje Valletty i całej Malty.
Pałac Wielkiego Mistrza
Budynek ten jest jednym z pierwszych, które powstały w nowej siedzibie zakonu joannitów. Wzniesiono go w latach 70. XVI wieku według projektu Girolamo Cassara. Niezmiennie jest siedzibą władz wyspy. Najpierw służył zakonowi, później rezydował w nim brytyjski gubernator i parlament Malty. Obecnie jest to siedziba prezydenta.
Pałac Wielkiego Mistrza jest długi na 97 m i szeroki na 83 m. Imponujące są nie tylko rozmiary budynku, ale przede wszystkim jego wystrój. Jest on bogato zdobiony freskami, płaskorzeźbami i rzeźbami. Większość powstała w okresie baroku.
W Sali Tronowej warto zobaczyć m.in. 12 fresków przedstawiających oblężenie Malty przez Turków w 1565 roku. Sala Rady to z kolei miejsce z gobelinami z innych kontynentów, np. Ameryki Południowej i Azji. Pałac Wielkich Mistrzów zdobią ponadto XVII-wieczne żyrandole i galeria portretów królów brytyjskich.
Zbrojownia
Jedną z największych atrakcji pałacu jest zbiór 6 tysięcy militariów należących niegdyś do rycerzy zakonnych. Wśród nich są zbroje, hełmy, tarcze oraz broń biała i palna. W zbrojowni obejrzeć można również dawne armaty.
Konkatedra św. Jana
Jednym z najważniejszych punktów na mapie zwiedzania powinien być obiekt będący książkowym przykładem stylu barokowego. Konkatedra św. Jana to miejsce, w którym ozdobiony jest każdy cm² wnętrza.
Z zewnątrz budynek ten nie wyróżnia się tak bardzo, jak mógłby sugerować status jednej z największych atrakcji turystycznych. Wewnątrz jednak świątynia zachwyca wszechobecnymi złoceniami, malowidłami i rzeźbami. Jej projektantem jest Girolamo Cassar, zdobienia w środku wykonali Mattia Preti, Alessandro Algardi i przede wszystkim Michelangelo Caravaggio.
Burzliwe życie zaprowadziło Caravaggia na Maltę, gdzie został rycerzem zakonu joannitów. Konkatedra w La Valletta przyozdobiona jest dwoma jego dziełami – Ścięciem św. Jana Chrzciciela (jednym podpisanym przez niego malowidłem) i Św. Hieronimem.
Mattia Preti jest zaś autorem fresków na suficie. Jego kunszt objawia się nie tylko w samej formie dzieł, ale także ich kompozycji. Sprawiają one wrażenie trójwymiarowości. Niezwykle zdobna jest także podłoga, pod którą pochowani są rycerze zakonni. Z tego powodu do kościoła nie można wchodzić w szpilkach.
Świątynia św. Jana jest konkatedrą, a nie katedrą. Oznacza to, że jest to drugi z głównych kościołów archidiecezjalnych. Pierwszym, najstarszym jest katedra św. Pawła w ówczesnej stolicy państwa zakonnego – Mdinie. W XIX wieku ówczesny arcybiskup poprosił papieża o ustanowienie drugiej siedziby kościoła w głównym mieście na Malcie. Tak właśnie kościół św. Jana stał się konkatedrą.
Górne Ogrody Barrakka
Stolica Malty, jako miejsce ciepłe i słoneczne, jest idealne do projektowania miejsc pełnych zieleni. Takim właśnie są Ogrody Barrakka, teren harmonijne łączący architekturę z roślinnością.
Wśród kwiatów i drzew ustawiono tu pomniki upamiętniające postaci i wydarzenia ważne w historii Malty. Są tu m.in. popiersia maltańskiego żeglarza Reinaldo Sciberrasa i brytyjskiego premiera Winstona Churchilla.
Jest tu także tablica poświęcona maltańskim emigrantom oraz przypominająca Operację Pedestal. Miała ona miejsce w 1942 roku i polegała na wysłaniu zaopatrzenia Malcie z Wielkiej Brytanii. Powodzenie tej akcji umożliwiło dalszą obronę wysp przed atakami niemieckimi i włoskimi.
Górne Ogrody Barrakka są także doskonałym punktem widokowym. Można z nich podziwiać Wielki Port i panoramę miasta. Poniżej nich znajdują się podobne w wystroju Dolne Ogrody Barrakka.
Saluting Battery (Bateria Powitalna)
Pod Ogrodami Barrakka znajduje się miejsce, którego początki sięgają 1565 roku, czyli ataku tureckiej floty. To właśnie z miejsca, w którym dziś znajduje się Bateria Powitalna, Turcy ostrzeliwali zakon joannitów broniący się w Birgu, po drugiej stronie Wielkiego Portu. Odparcie floty tureckiej umożliwiło budowę twierdzy La Valletta.
Przez niemal 400 lat znajdowały się w tym miejscu działa, które służyły celom militarnym. W 1954 roku zostały jednak usunięte. Starania aktywistów sprawiły, że armaty powróciły na swoje dawne miejsce pół wieku później, już jako atrakcja turystyczna. Od tej pory dwa razy dziennie odbywa się kanonada witająca i żegnająca okoliczne statki.
Zatoka Grand Harbour
Zatoka Wielki Port to jedno z serc komunikacyjnych stolicy Malty. Valletta powstała właśnie tam ze względu na ukształtowanie terenu. Wchodzące głęboko w ląd wody stanowią naturalną barierę przed niekorzystnymi warunkami na morzu, stanowiąc także świetny punkt do obrony.
Na terenie Grand Harbour cumują zarówno duże statki wycieczkowe, jak i małe prywatne jachty. Jest to także międzynarodowy port towarowy. Wielki Port, tak jak cała La Valletta, pełen jest zabytkowych budynków. Mieszczą się w nich nie tylko biura administracji portu, ale także restauracje.
Nabrzeże Valletty
Wiele miejsc turystycznych jest ulokowanych także poza portem. Spacer Valletta Waterfront, czyli nabrzeżem Valletty to okazja do spróbowania potraw z całego świata. Warto oczywiście sprawdzić przede wszystkim restauracje z kuchnią śródziemnomorską.
Wyjątkowego charakteru nabrzeże Valletty nabiera wieczorem. Budynki wzdłuż niego są podświetlone, dzięki czemu można wykonać wiele pięknych zdjęć. Pomagają w tym także kolorowe drzwi i okna okolicznych budynków. Ich barwy oznaczały niegdyś rodzaj towarów w nich przechowywanych. Czerwony był znakiem, że jest to skład wina, zielony – warzyw i owoców, żółty – zbóż, a niebieski – ryb.
Narodowe Muzeum Archeologiczne
Choć z najstarszymi budowlami na świecie kojarzą się ludy takie jak Sumerowie czy Egipcjanie, w rzeczywistości najdłuższą historię mają kamienne konstrukcje wzniesione na Malcie. Pierwsze z nich powstały już 4500 lat p.n.e.
Megalityczne budowle pierwszych mieszkańców Malty służyły jako grobowce. Niewykluczone, że były także świątyniami. Znaleziono w nich wiele cennych przedmiotów, wśród których jest wiele kamiennych figurek.
Są one równie tajemnicze, jak cywilizacja, która je stworzyła. Archeolodzy do dziś nie są bowiem pewni, czy przedstawiają one bogów, czy ludzi. Nie są znane również funkcje, jakie mogły pełnić te figurki. Pierwsi Maltańczycy pozostawili bowiem po sobie budowle i przedmioty, lecz nie pismo, które pozwoliłoby zrozumieć, kim byli.
Znajdujące się w muzeum eksponaty datowane są na okres od 5200 lat p.n.e. do 2500 lat p.n.e. Wizyta w tej placówce jest dobrym wstępem do zobaczenia znajdujących się w głębi wyspy świątyń, takich jak np. Hypogeum Ħal Saflieni. Oprócz wystawy stałej odbywają się tu także czasowe pokazy sztuki bliższej naszym czasom, niekiedy nawet XX-wiecznej.
Fort św. Elma – Narodowe Muzeum Wojny
Kolejną pamiątką po czasach tureckiego najazdu jest twierdza, która wykorzystywana była do obrony wyspy przez około 500 lat. Tak jak wiele innych pamiątek historycznych, tak i ta związana jest przede wszystkim z obroną wyspy przed najazdem tureckim z roku 1565.
Sama warownia jest jednak o kilkadziesiąt lat starsza. Zbudowali ją pod koniec XV wieku Hiszpanie. Ze względu na to, że nie spełniła swoich założeń obronnych, krótko przed słynnym atakiem została przebudowana.
Jak skuteczną okazała się ta twierdza, przekonali się także marynarze włoscy i niemieccy podczas II wojny światowej. Udana obrona wyspy przed wojskami państw Osi stała się przyczyną, dla której właśnie Fort św. Elma stał się Narodowym Muzeum Wojny.
W pomieszczeniach fortu zobaczyć można pamiątki militarne z różnych okresów historii Valletty. Najważniejsza jest jednak wystawa sprzętu z lat 1940 – 1945. Są tu mundury, sztandary i broń żołnierzy brytyjskich i maltańskich, a także zdobyczne lub wyłowione z morza egzemplarze broni wroga.
Najcenniejszym eksponatem jest oryginalny jeep, którym Maltę przemierzali amerykański generał Dwight Eisenhower i prezydent Franklin D. Roosevelt. Jest także medal św. Jerzego, którym za bohaterską obronę odznaczył Maltę król brytyjski Jerzy VI. Na wystawie można zobaczyć także wraki zestrzelonych i zatopionych samolotów i łodzi włoskich i niemieckich.
Kwatera brytyjskiej armii z II wojny światowej
Innym rodzajem pozostałości po działaniach wojennych jest Lascaris War Rooms, kompleks pomieszczeń i tuneli służących do obrony Malty przed wojskami włoskimi i niemieckimi. System ten wydrążono pod bastionami Saint James Cavalier, Saint John’s Cavalier, Ogrodami Barrakka i Baterią Powitalną.
Na głębokości 40 m pracowało ponad 1000 osób. Wśród nich byli m.in. szyfranci oraz osoby prowadzące obserwację radarową i nasłuch radiowy. Z tego miejsca koordynowano też Operacją Husky, czyli desantem wojsk alianckich na Sycylię w 1943 roku.
W miejscu tym można zwiedzać odrestaurowane pokoje brytyjskiej obrony przeciwlotniczej. Pozostały po nich do dziś mundury, broń, dokumenty i aparatura nasłuchowa. Zobaczyć można także czołgi Matilda i M3 Stuart.
Vittoriosa – Muzeum Morskie
Muzeum w Birgu, dawnym Vittoriosa po drugiej stronie Wielkiego Portu, dokumentujące wszystko to, co jest związane z transportem morskim na przestrzeni wieków. Wśród eksponatów są np. modele statków z różnych okresów.
Zobaczyć można zarówno starożytne greckie triery i rzymskie galery, jak i nowożytne okręty joannitów i Brytyjczyków. Ciekawym, lokalnym dodatkiem jest kolekcja modeli tradycyjnych łodzi maltańskich rybaków.
Muzeum Morskie to także okazja do zobaczenia egzemplarzy dawnych przyrządów nawigacyjnych, śrub okrętowych i silników parowych. Ze znacznie starszych czasów pochodzą wyłowione z Morza Śródziemnego ołowiane rzymskie kotwice.
Pałac Inkwizytora
La Valletta to jedyne miejsce na świecie, w który można zobaczyć obiekt, w którym mieszkali i rezydowali przedstawiciele dawnego Świętego Oficjum, czyli Inkwizycji. Instytucja ta została powołana do zwalczania poglądów uznawanych za heretyckie i przez wieki obrosła mroczną sławą.
Jak wyglądała praca inkwizytorów, pokazują pomieszczenia ich siedziby. Oprócz sali tortur mieszczą się tu także cele więzienne. Nie wszystkich bowiem skazanych skazywano na śmierć. Zwiedzić można także pokój, w którym trybunał inkwizycyjny przesłuchiwał oskarżonych. Jest tu także wystawa pokazująca, jak wyglądały prywatne pokoje inkwizytorów.
Stolica Malty przestała być siedzibą Inkwizycji w 1798 roku, czyli po najeździe francuskim. Po tym roku Pałac Inkwizytora był m.in. klasztorem i szpitalem. Muzeum otwarto tu w latach 60. XX wieku.
Teatr Manoel
Nim wojska Napoleona Bonaparte zażądały opuszczenia Malty przez joannitów, zdążyli się oni jeszcze raz zapisać złotymi zgłoskami w historii jej stolicy. Dzięki działalności wielkiego mistrza, Antonio Manoela de Vilhena, w 1731 roku otwarto placówkę będącą dziś narodową instytucją kulturalną Malty. Teatr ten przybierał różne nazwy. Na cześć fundatora został nazwany w XIX wieku.
Obiekt ten zachwyca widocznymi wszędzie zdobieniami. Na uwagę zasługuje zwłaszcza sufit, łączący umiejętnie elementy złote z granatowym tłem. Każdy element jest tu misternie wyrzeźbiony, a całość uzupełniają imponujące żyrandole. Oprócz spektakli teatralnych i operowych działa tu także Maltańska Orkiestra Symfoniczna.
Valletta – praktyczne informacje
Stolica Malty, jako miejsce mocno nastawione na turystykę, jest dobrze skomunikowane z innymi krajami. Połączenia lotnicze są realizowane także z Polski. Już na miejscu warto zainteresować się wygodnymi formami zwiedzania, takimi jak karnet na różne atrakcje i przejazd po mieście.
The Malta Pass
Karnet The Malta Pass to sposób, by nie kupować osobnych biletów wstępu do każdej atrakcji turystycznej. Do wyboru są bilety ważne przez 1, 2 lub 3 dni. Wybierać można spośród ponad 40 atrakcji turystycznych. Wśród nich są zarówno miejsca opisanej powyżej, jak i inne, znajdujące się dalej od centrum Valletty.
The Malta Pass umożliwia ponadto zwiedzenie miejsc położonych w głębi wyspy. Są nimi wspomniane świątynie pierwszych osadników sprzed 7 tysięcy lat. Karnet ten umożliwia również wybór ciekawych miejsc na drugiej wyspie państwa – Gozo.
Niezaprzeczalną zaletą The Malta Pass jest oszczędność pieniędzy. Kupowanie osobnych biletów do każdego z miejsc turystycznych jest sporo droższe niż jeden bilet na wiele naraz.
Autobus Hop On – Hop Off
W ramach The Malta Pass możliwa jest także przejażdżka autobusem po najbardziej znanych miejscach na obu wyspach. Karnet nie jest jednak potrzebny, by skorzystać z tej atrakcji turystycznej. Po wyspie kursują specjalne, turystyczne autobusy zatrzymujące się w najważniejszych dla turystów miejscach.
Z autobusu oglądana może być nie tylko La Valletta, ale także inne miejscowości w aglomeracji, czyli niemal cała wyspa. Istnieją dwie trasy – T1 obejmująca północ Malty i T2 kursująca po południowej części wyspy. W zależności od preferencji (i oczywiście wolnych miejsc siedzących) można wybrać zwiedzanie z dolnego, zadaszonego pokładu autobusu Hop On – Hop Off lub odkrytego górnego, poziomu.
Valletta to niezwykłe miasto będące połączeniem wielu tradycji z różnych rejonów Morza Śródziemnego. Zachwycające, unikalne zabytki i słoneczna pogoda zachęcają do odwiedzenia stolicy Malty. Wszak nieczęsto się zdarza mieć okazję do zwiedzenia miasta, które w całości znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
